“Qorista Habboon Ee Af Soomaaliga”

Qaybtii 9aad

Waxaa se jirta si hamsada bilawgii loo hirgeliyay taas oo aan loo baahnayn. Tusaale ahaan wax aynnu og nahay hamsadu in ay gadaal ka ga dhacdo shaqalka kulul, sida ”ri’da” taas oo haddii laga tago yeelanaysa macne kale oo ah ”rida” (dumiya),

”ba’an” oo noqon lahayd ”baan”, ”da’da” oo noqon lahayd ”dada” iwm. Haddaba eraydaasi marka ay ku joogsadaan barta hasmadu saaran tahay u ma baahna in gadaal la ga raaciyo oo la qoro: ri’ iyo ba’ iyo da’ waayo dhawaaqu doorsoomi maayo sidaa darteed waa la ga maarmayaa.

 6) Waxaa jira qodobbo dibgale ah oo erayada gadaal ka raacraaca, kuwaas oo aan sida loo qorayo is ku aragti la ga ahayn. Kuwaa waxa loo baahan yahay in xal midaysan loo helo. Saddex baa u gu daran ama u gu caansan oo qoristooda dadku aad u gu ka la qaybsan yahay. Waa dibgalayaasha ”ba”, ”na” iyo ”se”. Waxaa la qoraa ”adigana iyo adiga na”, ”anigaba iyo aniga ba”, "iyadase iyo iyada se". 

Anigu beri baan qabay labada hore in erayga la ga jaro, waan se ka noqday taladaa waayo akhriskooda goonida ahi wuu dhadhan xun yahay, is la markaa naxwe ahaan gooni ma noqon karaan oo macnaha erayga ayay ka mid yihiin.

 Qodobka kale ee ”se” oo kuwaa hore ka duwani dhismaha hadalka ayuu u yahay laxaad, waxaa se shiiqiyay ka carabiga ah ee ”laakiin”. Waa eray is kii u taagan, weedhana hor iyo gadaal kii la doonaba wuu ka geli karaa. Waxaa la qori karaa ”Af Soomaaligu waa hodan hagaag se loo ma qoro”, ama ”Af Soomaaligu waa hodan se hagaag loo ma qoro”.

 7) Dood baa la ga furi karaa israacinta ama ka la goynta erayga iyo aqoonninkiisa, sida ”afka” ama ”af ka”, ”farta” iyo ”far ta”, ”runta” iyo ”run ta”, ”guriga” iyo ”guri ga”. Sida dambe dad yar oo ku dhiirraday baa jira. Faraha dunida labada siyoodba waa la adeegsadaa. Tusaale ahaan Farta Carabida, Ingiriisida, iyo Iswiidhishku siyaalahan ayuu aqoonninku erayga u gu dhacaa kolka loo eego Af Soomaaliga:

Carabi: xarf, alxarf.
Ingiriisida: letter, the letter.
Iswiidhishka: bokstav, bokstaven.
Soomaaliga: xaraf, xarafka.

Halkaa waxaa ka muuqata qodobka aqoonninku in uu Carabida iyo Ingiriisida horta ka galo, iyada oo Carabida erayga la raaciyo Ingiriisidana la ga gooyo. Taa beddelkeeda Iswiidhishka iyo Soomaaliga gadaal buu ka raacaa.

Arrintani wax ay ka mid ahayd waxyaalo kolkii Far Soomaalida la hirgelinayay heshiis la’aan iyo talagal la’aan ku dhaqangalay. Abuur ahaan Af Soomaaligu qodobka aqoonninku isaga oo ama lab ama dheddig, haddana labadaas baa tarma oo siyaalo ka la duwan u dhaca. Tusaale ahaan asalku haddii uu yahay ”ka” oo labka ah iyo ”ta” oo dheddigga ah, sida ”inanka” iyo ”inanta”, in badan oo abuurtaas ka mid ahi waa ay dhimatay ama doorsoontay, wax ayna tagtay xaalad kale oo aan aqoonninku ”ka” iyo ”ta” midna ahayn, sidaa ”badda” oo asal ahaan ahayd ”badta”, ”hasha” oo ahayd ”halta”, ”guriga” oo ahaa ”gurika” iwm. Kuwaa waxaa la mid ah: ”gabadha”, ”saca”, ”qudha (nafta)” iwm oo qodobkoodii aqoonninku aad u fog yahay.

 La soco….Qaybta damne hadii alle idmo

Waxa qoray Ibraahin Hawd

Xigasho Mareegta Ramaas