Baro Noocyada Garta Ee Dhaqanka U Ah Soomaalida

Qaybtii 14aad

Maah-maahyada garta dhaqanka:

In mudo ah waxa si taxane ah inoogu socotay qormo ku saabsan noocyada garta ee dhaqanka u ah soomaalida.

Qormadan oo ah tii ugu dambaysay. Taxaneheena oo aan u arkaynay waxaanu si mug leh u soo xiganayay qormooyin uu qoray Cumar Caara-dhuub. Waxa kale oo xusid mudan in qoraalkan ay xuquuqdiisa lahayd mareegta la yidhaa Hoyga Suugaanta.

Qaybtan oo ah tii 14aad waa tii ugu dambaysay qoraaladii taxanaha ahaa ee ku saabsanaa garta Soomaalilda. Waxa jira maah-maahyo la adeegsado xiliyada lagu guddo jiro garaha. Hadaba waa kuwan qaar la xidhiidha garaha.

 Gartu waxay leedahay maahmaahyo iyo Odhaaho badan oo loo isticmaalo, waxaana ka mid ah:-

1.      Gari laba nin kama wada qosliso

2.       Laba garamay iyo laba gantamay (isdilay) galladi kama dhaxayso.

3.      Gar waa loo wada islaam.

4.      Nin gar yidhi ma tacadiyin.

5.      Gar eexo, gacan laabban iyo gudoon jilicsan rag looguma talin karo.

6.      Garta sheeg baa laygu yidhi ee ku dirir layma odhan.

7.      Garawshiinyo waa geel siin.

8.      Hashaada waa laga tagaa, halkaagase lagama tago.

9.      Saddex baan maarradooda la helin, Min-weyn reer mulkiday, Mari

10. Idaad (lax0 oo madow (Doog) wayday iyo muduci markhaati waayey.

11. Nin markhaati been ah kuu furay muraadkaagana ku gaadhay, isna waxa uu yahay ogaatay.

12. Raq-ba waa ku rageed.

13. Awr xamilkii waa qaadaa, xadhig qaloocanse ma qaado.

14. Nin aan garaw baranini, garna ma bar ran.

15. Taasi waa gar, dawse ma aha.

16. Gartu soddog iyo seedi midna ma taqaan ee allay taqaan.

17. Nin aan khatalmin xaal ma qabto.

18. Hadii ay qooni timaado, qunjuraafo hadhan.

19. Saddex waa gar, saddexna waa gardaro, saddexna waa galabsi.

20. Hadal iyo hilbaba kala qallan.

21. Miyeynu iswaalnaa oo laba halaad iyo badhley ayeynu qaadanaa, mise waynu miyir qabnaayoo laba halaad iyo badh baynu helnaa.

22. Madax aaddan lahayn miyirkiisa la isma saaro.

23. Gartaada debeddaa laga akhristaa.

24. Garna garteedaa lagu doonaa, Mandheerna garkeedaa lagu doonaa.

25. Gole waa saymo.

26. Hoos-ba hadal leh.

27. Badh geel murran ma leh.

28. Dhac guudkii lagama hadlo.

29. Halka dhiig lagu daadiyo, xab ayaa lagu daadiyaa.

30. Gaal dil, gartiisana sii.

31. Waayeel ha gurrinee, wax aqoon gura.

32. Isna ha hadloodo.

33. Bidena gartiisa sii.

34. Xadhko geel ma wada xidhaan.

35. Marka indho gar lihi ooyaan, indho gar leh maxaad mooday.

36. Markhaati waa dhaar nin lihi diiday.

37. Hadii aad aragto nin calooshu ka soo dhacday oo uu ku soo ergoodo, ha garsiin ilaa aad kii kalena aragto waaba intaasuu go’aye.

38. Ninkii candhuuftaadu gaadho, gacantaaduna ha gaadho.

39. Ergo wixii la farona way geysaa, wixii la siiyana way cuntaa.

40. Rag waxa u ayaan darran nin doqonkii dacwiyey, nin durguftii duday iyo nin dameerkii bakhtiyey.

41.  Xadhig habeenimo iyo xaajo guntan mid walba ninkii xidhay baa fura.

42.  Wixii aan markhaati lahayni raajacsan.

43.  Boqolle boqol baa lagu doonaa.

44. Gardaro garab og iyo gaajo guri og midna looma taag helo.

45. Walaalkaa magtana ka bixi, markhaatigana ku fur.

46. Tolkaa dhiig waa loo soo duwaa, dhaarse looma soo duwo.

47. Gari waa maxay.

48. Marag Ani..

49. La jiifiyaana bannaan.

50. Qoslaa hiil leh.

51. Waayeelku hadalkiisa kaftan buu ku dhamaystaa.

52. Belaayo hor la qabto ayey leedahay, daba la qabtose ma laha.

53. Ina Sanweynena u gee oo gartaasi waa sidaa.

54. Nin malagii galay iyo Mamaasan u gee.

55. Hubsiimo hal baa la siistaa.

56. Guddi raagtay ama hal meesha ku jira ayey ka saaraysaa ama hal aan ku jirrin ayey soo gelinaysaa.

57.  Aduun I khatal.

58. Hadal nin kaa ka xigo iyo hawl nin kaa xigo midna lama hororsado.

59. Meesha aad nin ka qaadanayso, nin baad kaga tegaysaa.

60. Nin wiil lihi xeer ma duraanto.

61. Fara-madhan baa daawo xidhantaa.

62. Meeshii xoolo mareen baa xeer maray.

63. Farasaw kadlahaaga iyo kudladaada isla sug.

64. Waa Jemeshii Wacays Kaliile maxay noqon.

65. Gari laba nin kama wada qosliso.

66. Tolkaa eex laguma dilo.

67. Hadal xigaal iyo hilib idaad-ba qabawgaa lagaga dhergaa.

68. Lafahana gur, xaragona haka tegin.

69. Saadame ayaad garran.

70. Caduur dhowdhowdu uma dhacsana.

71. Aniguun baa aakhiradayda seegaye, aar walaal noqon-waa.

72. Colaadi wiil bay dishaa ee wiil ma dhasho.

Maahmaahyada garta dhaqanka oo aanu cadadkayagii hore qaar ka mid ah idiin soo gud-binay waxa kale oo ka mid ah:

Waxay kuugu darran tahay marka qofka aad wax la doonaysaa kula garran-waayo, qofka aad wax ka doonaysaana uu kugu garto.

Doqoni seeftii caro loogu riday sed-bursiinyo ma moodo.

Hadal kun isku ogtahay kow ma odhan-waayo.
May tidhi waa kayd rag.

Rag in loo abaal-guddo iyo in laga aarsado ka fara badan.
Is hubaa heesa.

Rag ballan baa xidha, naagana meher baa xidha.

Hadii aynu intaa ku dhaafno maahmaahyada iyo odhaahaha ku soo arooray garaha dhaqanka, bal iminkana aynu wax ka xusno suugaanta, gaar ahaan heesaha ku soo arooray garaha, waxaana ka mid ah:

Dadka kii wax garadiyo garta ina sanweynaa loo geysan jiraye, gaasiraay inaga yeyna kala guraaya.

Dadku kala gardaranaa, garran-maayo wiilkee.

Gari ma ku gashaa, adiga maku gashaa.

Nin gefaaba lay tirinayaa garasho waa yaabe.

Intaa hadii aynu ku dhaafno suugaanta dhinaca heesaha ee ku soo arooray garaha, bal iminkana aynu eegno suugaanta dhinaca gabayada ee ku soo arooray garaha, waxaana ka Mid ah:

“Guddi murrantay waayeel garramay xaajo lagu guulay, ay guud cadiye feemiyeen odaya loo gaatay, nin waliba gankiisiyo markuu giijo madaxiisa, gaagaabsayaa iyo badheedh geesi hadal-yaaba go’aankii la wada raaci jiray gocanayaa mooyi,” Cali Jaamac Haabiil.

“Raguna guudka waysaga egyahay, guulla kala roone gembi warranka, gaashaanka ficil goray dagaalkeeda, guddi murranka waayeel garamay xaajo lagu guulay, gacanta iyo gasiin laga baxshiyo guriga hayntiisa, ma gud-boona geesiga hantiyo gocorka caayaaye,” Salaan Carabey.

La soco….qaybta damne hadii alle idmo

Waxa qoray Cumar Caara-dhhuub

Xigasho mareegta Hoyga Suugaanta

Dhamaad