Xusuustayda Xilliyadii Xuseen Sheekh Axmed Hilowle (Kaddare) (1934kii - 2015ka)

Qaybta 3aad Qalinka: Boobe Yuusuf Ducaale

Xuseen Sheekh Axmed, Kaddare, isaga oo yar ayuu aabbihii dhintay, waana sababtii ugu weyneyd ee uu u soo galay una degay magaalada Muqdisho

 

Gar adkaatay, xaajada gurracan, guurti kala-maagtay,

Haddi geedka la isugu yimaad, golaha waayeelka,

Nin waliba hadduu gees damcoo, giijo madixiisa,

Wax la wada gorfeeyaba halkii, la isugeyn waayo,

Guddoonkii la wada raaci jiray, gocanayaa mooyi,

Maansadii Geeridii Xirsi ee Cali Jaamac Haabiil,

Xuseen Sheekh Axmed, Kaddare, isaga oo yar ayuu aabbihii dhintay, waana sababtii ugu weyneyd ee uu u soo galay una degay magaalada Muqdisho. Wuxu ka mid noqday xerihii diinta laga baran jiray, iyada oo beryahaas la isku caayi jiray in la tago dugsiyadii ay Talyaanigu dadka ama carruurta wax ku bari jireen. Maxmiyaddii Somalilandna xaalku iska caynkaas oo kale ayuu ahaa oo waxa la odhan jiray dadka waa la gaalaynayaa. Waxaan filayaa in degaammada Soomaaliyeed oo dhami ay ka sinnaayeen xaaladdan.

 Xuseen, isaga oo 16 ah ayuu ku biiray Dugsiyadii 'Seeraalaha' la odhan jiray ee dadka waaweyn habeenkii afka Talyaaniga loogu dhigi jiray. Beryahaas, ayaa Xisbigii SYL laga dhex bilaabay in dadka la baro fartii Soomaaliga ahayd ee la odhan jiray Cismaaniyada ee uu curinteeda iska lahaa Cismaan Yuusuf Keenadiid. Waa xilli ku beegnaa 1920kii.

 Waxay ahayd fartii ugu da'da weyneyd uguna caansanayd farihii Soomaaliyeed ee curiska ahaa. Cismaan Yuusuf oo fartan allifay wuxu markii hore isku deyay in afka Soomaaliga far carabiya ku qoro.

Xuseen Sheekh Axmed, Kaddare 1952kii ayuu allifay Far Soomaali uu iska leeyahay. Waxa loogu wan-qlay kaddariya. Waxay ahayd Far marna la isku dari karo, marna xarfuhu kala go'ayaan.

Aynu ku noqonno Bandhiggii Fanka iyo Suugaanta ee loo soo gaabsaday BANFAS ee 1976kii ka qabsoomay Jamhuuriyaddii Dimuqraaddiga ahayd ee Soomaaliya. Waxaan aamminsanahay soo-gaabinta iyo helidda magaca BANFAS in uu iska lahaa Xuseen Sheekh Axmed, Kaddare. 

Maa daama Bandhiggan BANFAS loogu wan-qalay uu gogol-xaadh iyo diyaargarowba u ahaa Bandhiggii Beelaha Madow ee FESTAC-77 ee ku qabsoomayay markaas magaalada Lagos oo Nigeria xarun u ahayd, waxa had iyo jeer naloo soo diri jiray waxyaabaha lagaga qayb-gelayo Bandhiggaas oo ku qoranaan jiray afka Ingiriisiga.

 Guddi Qaran oo shan xubnood ka koobnayd ayaanu ahayn, kuwaas oo kala ahaa:

1.    Yuusuf Xaaji Aadan Cilmi Qabille,

2.    Xuseen Sheekh Axmed, Kaddare,

3.    Maxamed Cali Kaariye,

4.    Siciid Saalax Axmed,

5.    Boobe Yuusuf Ducaale,

 Waxyaabihii ay Guddidaa caalamiga ahayd noo soo diri jirtay waxa ka mid ahaa qaybahan aan qaarkood hoos ku taxayo:

 Pottery - Dhoobidda,

Weaving - Falkinta,

Painting - Aslidda,

Fashion - Dhar-xidhada,

Sewing - Tolidda,

Waa halkii Maxamed Mooge e' iyo qaar kaloo badan. Waxaan aamminsanahay in tarjumaddaas oo dhan uu lahaa Kaddare, oo aad u jeclaa una halgamay in uu afka Soomaaligu koro oo qeyrkii barbar joogsado ama kaba dheereeyaba. Ka-sokow in uu Guddidaas ka mid ahaa, Kaddare waxa kale oo uu noo qaabbilsanaa Qaybaha Farshaxanka.

Dhudihii kale ee qaybtaas hoos imanayay waxa ka mid ahaa Aqal-soomaaliga. Bandhigii FESTAC-77 ee Lagos lagu qabtay, wxaanu la tagnay oo aanu sii rarannay dayuuraddana ku sii qaadnay aqal-soomaali laba-daryaale ahaa. Dhismiiisa iyo furfuriddisa waxa u xil-saarnayd oo farsamo-yaqaan ama injineerba ka ahayd gabadh la odhan jiray Siraad oo far-samayd, kooxdayada kalena waanu caawin jirnay.

Kaddare ayaa inala galay e', Bandhiggaas BANFAS haddii aan xusuustayda dib ugu yar noqdo kaalinta 1aad ee gabayga Cali Banfas ayaa galay, kaalinta 2aadna Muuse Cali Faruur oo labaduba ku tartamayay magacii gobolkii woqooyi galbeed.

Heesaha kaalinta 1aad waxa galay kooxdii Iftin ee waxbarashada, waxaana ku guulaystay laba heesood oo kala ahaa: Jeex Liin dhanaan ah iyo Jeegaan. Singub iyo qoladii Waaberi oo aan tartanka ka qayb-gelin ayaa ka xanaaqi jiray magacyadan fudud ee aan murugsanayn ee heesahaa la siiyay. Waxay hal-hays ka dhigteen ma Jeex liin dhanaan ah ayaa magac noqonaya.

Habeennimadaa abaal-marinta la bixinayay waxay ku dhawaadeenba in ay odeygii Siyaad Barre naga sheekeeyaanba. Miyuusigga kaalinta 1aad waxa gashay kooxdii Horseed ee ciidammada, Riwaayadahan koox ka socotay gobolka Nugaal. Kooxdaa riwaayadda ku guulaysatay waxyaabihii caawiyay waxa ka mid ahaa iyada oo ay doorka islaanta, gabadh weyni masilaysay.

 1961kii, waxa la soo ban-dhigay dhowr iyo toban farood oo kale oo ay ka mid ahaayeen labadan aynu kor ku xusnay ee Cismaaniyada iyo Kaddariyaa. Hindisaha Farahaas Soomaaliyeed intooda badani waxay ka timid gobollada koonfureed ama dalkii Soomaaliya la odhan jiray ee uu Talyaanigu gumeysan jiray.

Waxa se ku jiray farahaas la soo jeediyay laba farood oo ka tegay gobolladii woqooyi ama Maxmiyaddii Ingiriiska ee Somaliland.

Far, waxa la odhan jiray Farta Gadabuursi, waxaana curinteeda iyo hal-abuurkeedaba iska lahaa Sheekh Cabdiraxmaan Sheekh Nuur. Waa sannadkii 1933kii. Wuxu ahaa nin wadaad ah oo Dugsiyadii Maxmiyaddii Ingiriiska ee Somaliland ku yaallay diinta ka dhigi jiray. Wuxu markii dambe Qaaddi ka noqday magaalada Boorame , jagadaas oo uu aabbihii ka dhaxlay.

Waxa kale oo jirtay Far labaad oo ka curatay Maxmiyaddii Ingiriiska ee Somaliland. Fartan waxa lagu sheegaa oo ay ku baxday ama ku baahdayba in uu lahaa nin la odhan jiray Maxamed Cabdi Makaahiil oo Cadan wax ku soo bartay. Maxamed Cabdi Makaahiil, Buug uu qoray markii ay taariikhda Hijriyadu ahayd 1351kii oo qiyaastii u dhigmaysay 1931kii, wuxu hordhiciisa oo afka carabiga ku qornaa ku sheegay in uu Fartan iska lahaa Sheekh Ibraahim Cabdalle Mayal oo reer Berbera ahaa. Waxa kale oo uu ku dooday in afka Soomaaliga lagu qoro Farta Carabiga. 

(La soco Qaybaha kale, haddii Eebbe idmo)